Auteursrecht
Dit wordt geregeld in de Auteurswet en, internationaal, in de Berner Conventie. Artikel 1:
Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.
De ‘maker’ kan iedereen zijn. Omdat ik het in deze blog heb over kerkmuziek, bedoel ik specifiek schrijvers, componisten, tekstdichters, filmmakers, en uitvoerende kunstenaars (muzikanten als zangers, zangeressen, pianisten, organisten, violisten, maar ook producenten, voordrachtkunstenaars, dansers, omroeporganisaties, enzovoorts).
De maker mag bepalen wat er met haar of zijn muziek gebeurt. Het kan niet zo zijn dat iedereen ermee gaat werken, en de maker er niet wijzer van wordt. Dat is geregeld bij wet in het auteursrecht. In het Engels heet dat ‘copyright’ maar het bekende (c)-tekentje heeft eigenlijk geen werking: het auteursrecht valt je automatisch toe als maker. Het recht ontstaat vanzelf. Je hoeft als maker niets ergens vast te leggen of te registreren. Je hoeft er ook dus niets voor te betalen. Het criterium is als het maar voldoende origineel is.
Maar… het is wel handig dat je bij een werk je naam en creatiedatum erbij zet. Een copyright-tekentje, hoewel niet per se nodig, maakt duidelijk dat er toestemming gevraagd moet worden voor gebruik door een ander.
Is componeren of muziek maken je broodwinning, dan kun je overwegen je werkt tegen betaling te deponeren bij een notaris. Dan heb je een zogenaamde ‘bewijspositie’. Soortgelijk kun je ook bij het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE) een idee of creatie in het i-DEPOT registreren.
Daarmee kun je later aantonen dat je iets hebt gemaakt, bedacht of ontworpen. De deponering blijft geheim, tenzij je het zelf openbaar zet. [Overigens bepaalt het deponeren niet wie de maker van het werk is. Je kunt er geen rechten aan ontleden maar je staat in een eventueel geschil of rechtszaak wel een stuk sterker als blijkt dat jouw creatiedatum voor die van een ander valt).
Als maker van een origineel werk heb je 2 exclusieve rechten:
- je hebt het alleenrecht het werk openbaar te maken
- je hebt het alleenrecht om het te verspreiden/te vermeerderen.
Dit zijn zogenaamde ‘exploitatierechten’. Het recht voor makers om iets met je originele werk te doen
Voorbeelden:
- je muziekstuk op je website zetten
- een mp3 met jouw zang op Spotify zetten
- een muziekstuk via een beamer in een kerkdienst laten zien
- een live stream uitzenden
- een muziekcd-tje verkopen
- een koorregistratie verspreiden
Wil iemand anders jouw muziek gebruiken, dan is daar toestemming voor nodig. De toestemming komt altijd vooraf. Dus niet uitvoeren en dan achteraf toestemming vragen.
De duur van het auteursrecht is tot 70 jaar na de dood van de maken. Startdatum is 1 januari volgend op het jaar waarin de maker is overleden. Dat betekent dat veel klassieke muziek auteursrechtenvrij is, en recente muziek (zoals gospels, opwekkingsliederen) niet.
Naburige rechten
De meeste mensen kennen het auteursrecht wel, maar zijn minder op de hoogte van naburige rechten. De overeenkomst: ook naburige rechten kent geen formele eisen.
Naburige rechten geven bescherming aan de inspanningen en prestaties van de makers die ik hierboven heb genoemd (dus het niet-beperkte rijtje van zangeres tot organist, van danser tot producent van geluidsopnames). De bescherming heet ‘naburig’ omdat het op de bescherming van het auteursrecht lijkt.
De duur van de bescherming is in 2013 opgerekt naar 70 jaar na het uitkomen van de opname door de uitvoerende musici en producenten.
De Wet op de naburige rechten bepaald dat de uitvoerend kunstenaar het uitsluitende recht heeft om toestemming te verlenen – of niet toe te staan – voor
- het opnemen van een uitvoering (denk aan het vastleggen van een stream via Kerkdienstgemist, Kerkomroep of sociale media als YouTube)
- het kopiëren van de opnamen (ongeacht de informatiedrager, uitgezonderd caching op internet)
- het ‘in het verkeer brengen’ van de opname (invoeren, aanbieden, verkopen, verhuren, uitlenen)
- het opnieuw uitzenden of openbaar maken van een uitvoering.
Deze exploitatierechten zijn exclusief. Ofwel: alleen de rechthebbende bepaalt de toestemming of het verbod.
Geldt dat altijd? Nee, er zijn uitzonderingen. In Nederland mag je een auteursrechtelijk beschermd werk 1 kopie maken voor EIGEN oefening, studie of gebruik. Je mag dus niet een kopietje van een cd trekken en die doorsturen naar iemand anders.
Een klein deel ervan is een citaat en onder bepaalde voorwaarden mag je die zonder voorafgaande toestemming gebruiken.
Persoonlijkheidsrechten
Het is zeer logisch dat een maker dicht op zijn werk zit: zij of hij heeft het immers gemaakt. Iemand anders kan dat werk maken of breken en daarvoor zijn de ‘morele’ persoonlijksheidrechten. Dit betekent dat een maker bezwaar mag maken als zijn of haar werk onder een andere naam (door een ander) wordt uitgegeven. Ook kan een maker ageren als een werk door iemand anders wordt aangetast.
Creative Commons
Creative Commons biedt creatieve makers de vrijheid om op een op een andere manier met hun auteursrecht om te gaan. Er zijn zes (gratis) beschikbare standaardlicenties waarbij de auteursrechthebbende bepaalt in welke mate zijn of haar werk verder verspreid mag worden, en onder welke voorwaarden dit mag.
Onrechtmatige daad
Indien er inbreuk op iemand auteursrechten wordt gemaakt, is er juridisch sprake van een onrechtmatige daad. In artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW) staat omschreven “dat hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, verplicht is de schade te vergoeden die de ander dientengevolge lijdt.”
Voor het slagen van een actie uit onrechtmatige daad moet aan vijf eisen zijn voldaan: onrechtmatigheid, toerekenbaarheid, schade, causaliteit en relativiteit. Dat is advocatenwerk 🙂
Mag ik kerkmuziek gebruiken in een online kerkdienst?
Zo. Dit zijn de belangrijkste algemene zaken rondom auteursrecht.
Nu kunnen we kijken naar de kerkmuziek. En dan vooral of er uitzonderingen of bijzondere bepalingen zijn, want de hierboven gestelde wetgeving gaat ook voor kerkmuziek op. Dus losse liedteksten, liedboeken, zangbundels, opwekkingsliederen, bladmuziek en dergelijke vallen onder het auteursrecht, de naburige rechten en de persoonlijkheidsrechten.
Je mag ze alleen gebruiken:
- als je toestemming hebt verkregen
- als tekst of muziek auteursrechtenvrij is
- als het in het publieke domein (Creative Commons) is geplaatst
- als er sprake is van een citaat, zoals een audiofragment
En er is een uitzondering. Te weten: 1, artikel 17c van de Auteurswet
Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde of kunst wordt niet beschouwd de gemeentezang en de instrumentale begeleiding daarvan tijdens een eredienst. Dus dat is rechtenvrij en mag gewoon.
Voor alle andere muziek moeten de rechten geregeld worden.
De meeste kerken hebben een licentieovereenkomst met Buma-Stemra, zodat kerkmuziek in de kerkdienst, of bij andere gelegenheden in de kerk gebruikt kunnen worden. Rooms-katholieke koren zijn aangesloten bij de Nederlandse Sint Gregoriusvereniging (NSGV), die op haar beurt een afspraak heeft met Buma.
Streamen van kerkdiensten
Het streamen van kerkdiensten betekent vermenigvuldigen van muziek en dergelijke. Indien er vocale of instrumentale muziek, beamerteksten en dergelijke in beeld worden gebracht, moet daar opnieuw toestemming voor worden gevraagd. Denk ook aan privacy van mensen die herkenbaar en herleidbaar in beeld komen. Let ook op dat streamingaanbieders als Kerkdienstgemist verwijst naar de auteurswet en erbij zegt dat je dat zelf moet regelen. YouTube herkent aan de hand van haar software of er inbreuk gemaakt wordt op rechten van de makers.
Hoe kom ik aan de rechten?
De rechten kun je verkrijgen via de maker, maar veelal gebeurt het in een licentie met Buma-Stemra of andere organisaties, zoals de Church Copyright Licence (CCLI Lied licentie). Daarmee mag je liedteksten opslaan op je pc en projecteren tijdens een samenzang, je mag ze afdrukken in liturgieboekjes of programmaboekjes, je mag er een zangbundel mee samenstellen en drukken.
De Protestantse Kerk heeft voor het uitvoeren van muziek in de eredienst een regeling met Buma getroffen. Neem voor vragen contact op met het bureau Juridische Zaken van de PKN en lees de gratis brochure Auteursrecht en naburige rechten in de kerk‘
De Rooms-Katholieke Kerk heeft een dergelijke regeling met de Buma. Dat geldt, aldus Marc Schaap van NSGV niet voor het streamen van de katholieke eredienst. ‘Kosten die voorvloeien uit streaming zullen parochies zelf moeten regelen met Stemra of een bemiddelende partij’ voor het uitvoeringsrecht. Het is begin 2019 wel onderzocht, maar omdat er zo weinig gestreamd wordt is er geen collectief contract afgesloten.
Let op: Parochies die via internet uitzenden, dienen dus zelf bij Buma een licentie aan te vragen.
Gkv, GKV en CGK hebben volgens het steunpunt Kerkenwerk nog geen afspraken met exploitatierechtenorganisaties als Buma/Stemra. Zij hebben dus een licentie nodig om bijv. kerkdiensten te streamen.
Als agent voor BUMA/ Stemra biedt CCLI een BUMA Streaming-licentie aan. Deze licentie stelt kerken in de gelegenheid hun diensten (inclusief livemuziek) openbaar te maken door middel van streamen. Deze licentie dekt tevens het gebruik van achtergrondmuziek op uw kerkwebsite. Neem hiervoor contact op met CCLI.
Overigens, met alleen een regeling met Buma/Stemra ben je er niet. Check of je niet een uitgever of individuele maker bent vergeten. Deze lijst heeft de PKN gepubliceerd:
- Liedboek voor de Kerken (1973): Beamerpakket
- Evangelische Liedbundel: Beamerpakket
- Op Toonhoogte 2005: Beamerpakket
- Op Toonhoogte 2015: Op Toonhoogte Online
- Liedboek, zingen en bidden in huis en kerk (2013): Liedboek Online
- Hemelhoog: Hemelhoog Online
- Weerklank: Weerklank Online
- Opwekking: Beamersoftware
- Diverse bundels als Opwekking, Johannes de Heer, ed.: Liedlicentie CCLI
- Streaminglicentie bij Buma, via CCLI
- Achtergrondmuziek afspelen: Achtergrondmuziek Licentie bij BUMA, via CCLI
- Downloadlicentie bij Buma
- Film: Filmservice
- Bijbelteksten, zie onder andere: Nederlands Bijbel Genootschap
Samenvatting
- Denk aan de broodwinning van de maker
- Zorg voor auteursvrij materiaal, of zorg dat je het auteursrecht vooraf hebt geregeld.
Disclaimer: Je kunt geen rechten aan de informatie uit dit artikel ontlenen of eventuele onjuistheden claimen. Je bent zelf verantwoordelijk voor het regelen van de juiste rechten. Ik ben geen jurist IE. De informatie is uit betrouwbare bronnen opgenomen, zoals Auteurswet.nl, PKN, CCLI, Bisdommen, RKKerk en de NSGV. Vervoeg je tot je eigen kerk als je specifieke vragen hebt. Als er reacties komen op dit artikel, dan kan de tekst actualiseren.
Zinvolle verwijzingen
Mail: info@isimedia.nl