Waarom mensen nepberichten verspreiden (en hoe je een hoax herkent)

“Do Not Accept Friendship Request from Andrea Wilson” kreeg ik ineens in mijn Facebook Messenger van verschillende mensen. O nee, niet weer, dacht ik. Hoax-alarm. Waarom sturen mensen dit nou toch steeds door? Zo hou je nepberichten, virussen, spam in stand. Tijd om je bij te praten over hoaxes, hoe je ze herkent en wat je vooral wel en niet moet doen. En wat dat doet met Andrea Wilson?

Wat is een hoax?

Als eerste: wat is een hoax? Het woord hoax (meervoud: hoaxes, hoaxen) staat in Van Dale’s woordenboek. Het betekent een ‘opzettelijk verspreid onwaar bericht’. Wikipedia voegt er aan toe, dat het uit het Engels komt, mogelijk van ‘hocus pocus’.

Een hoax is niet nieuw. Als  ik mij beperk tot het internettijdperk, werd in de eerste 10 jaar een hoax vooral geassocieerd met besmette e-mailberichten. Zo schrijft het Woordenboek van Neologismen (De Coster, 1999) over een hoax:

De meeste hoaxen waarschuwen je voor besmette e-mailberichten. Er wordt in beweerd dat als je zo’n digitale brief opent, je computer meteen geïnfecteerd wordt door een virus. Een hoax vertelt je doorgaans ook voor welke berichten je moet oppassen. (NetWerk, april 1998)

Echokamers en filterbubbels zijn fijne plekken voor hoaxes

Een bijzondere rol voor hoaxes zijn filterbubbels en echokamers. Door onder meer de kracht
van algoritmen zijn echokamers en filterbubbels ontstaan. Een echokamer is de situatie of het platform waarin mensen informatie zoeken of vinden die hun bestaande opvattingen versterken. Een filterbubbel is beperkte kijk op de online beschikbare informatie, die voor jou is gefilterd op basis van eerdere social media en zoekgedrag (en een compleet beeld van wat er beschikbaar is aan informatie tegenhoudt).

Voorbeeld: Twee vrienden zoeken via Google op ‘klimaatverandering’. De een krijgt vooral zoekresultaten te zien die zeggen dat klimaatverandering aantoonbaar bestaat. De ander krijgt te zien dat klimaatverandering niet bestaat. Hoe komt dit? Omdat je zoekgegevens worden
bijgehouden leert Google wat je interesses zijn. Bij nieuwe zoekopdrachten krijg je van die specifieke interesse meer te zien. Wil je dit niet, gebruik dan zoekmachines als DuckDuckGo en Ixquick en zet je cookies uit.

Ter zijde: Overigens is het effect van volledige filterbubbels in Nederland beperkt. Dat zegt het Commissariaat voor de Media in het in 2019 verschenen rapport Filterbubbels in Nederland. Het Instituut voor Informatierecht (IVIR) bracht op hun verzoek in kaart in hoeverre er sprake is van filterbubbels in het nieuwsgebruik van Nederlanders. Conclusie: slechts 2 op de 10 nieuwsberichten die mensen tot zich nemen, komen via algoritmen tot hen. Het IVIR pleit er wel voor dat de ‘toenemende opiniemacht van de platforms’ een nieuwe factor van belang wordt in de nieuwsmarkt.

Door algoritmen, echokamers en filterbubbels is het een uitdaging op individueel niveau om te gaan met hoaxes. Juist door het ‘friend of a friend’-principe wil je graag de jouw omringende (digitale) vrienden en interessegroepen informeren en waarschuwen als de nood aan de man zijn. That’s what friends are for, nietwaar? Zeker onder gelijkgestemden.

Triggers voor hoaxes

Verspreiders van hoaxes weten dat, en vooral als het doel is om disinformatie en wanorde te versterken zijn sociale media favoriete platformen – die immers volop algoritmen toepassen.

Ze doen daarbij een beroep op je gevoel voor naastenliefde (‘arme meisje dat vermist is’), angst (‘dit virus kent nog niemand en is retegevaarlijk’), hebzucht (‘stuur dit snel door en win 10.000
dollar’) of op je onkunde (door een ingewikkeld technisch verhaal op te dissen over computers, internet of wetgeving (de AVG is een berucht voorbeeld)).

Hoaxes en informatievervuiling

Het gratis beschikbare rapport Information Disorder: toward an interdisciplinary framework for research and policy making (2017), geschreven door Wardle en Derakhshan voor de Raad van Europa gaat in op die verspreiding van hoaxes ten gunste van verwarring en misinformatie. De twee auteurs spreken zelfs over informatievervuiling. Zij zien deze acht belangrijke aandachtspunten:

  • Definities. Denk kritischer na over de taal die we gebruiken, zodat we effectief de complexiteit van het fenomeen ‘information disorder’ kunnen vastleggen en begrijpen;
  • Gevolgen voor de democratie. Onderzoek goed wat de gevolgen voor de democratie zijn als valse of misleidende informatie online rondgaat;
  • Rol van televisie. Belicht de kracht van de reguliere media (‘mainstream media’) – vooral televisie –  in de verspreiding en versterking van informatie van slechte kwaliteit die komt online voort;
  • Invloed door verzwakte lokale media. Begrijp hoe de ineenstorting van lokale journalistiek mis- en desinformatie mogelijk maakt; vindt manieren om lokale journalistiek te ondersteunen;
  • Micro-targeting. Bepaal de schaalgrootte en impact van campagnes van nep- of misleidende informatie toepassen op basis van demografische gegevens, profielen en online gedrag toepassen om nep- of misleidende informatie op microniveau;
  • Computationele amplicatie. Onderzoek de mate waarin invloed wordt ingewonnen door van bots en cyborgs te gebruiken om zo uitkomsten te manipuleren van online petities, zoekresultaten te veranderen en bepaalde (on)gewenste berichten op social media te promoten;
  • Filterbubbles en echokamers. Overzie de implicaties van de filterbubbles en echokamers die zijn ontstaan door mediafragmentatie, zowel offline als online (via talkshows, algoritme feeds op sociale media en via radicale communities op Reddit, 4/8chan, Whatsapp)
  • Afnemend vertrouwen in bewijsmateriaal. Begrijp de gevolgen van gemeenschappen die geen realiteitszin aan de dag leggen om gefundeerde informatie (lees: De Wierd Duks van deze wereld)

Wardle en Derakhshan delen nepberichten in drie rubrieken in:

  • Misinformation’. Daarvan is sprake als valse informatie wordt gedeeld zonder de intentie schade aan te richten
  • Disinformation’. Daarvan is sprake als valse informatie willens en wetens wordt gedeeld om schade te veroorzaken
  • Malinformation’. Daarvan is sprake als echte informatie wordt gedeeld om schade te veroorzaken, meestal door privé-informatie op straat te gooien (lees: burgemeester Halsema vs. De Telegraaf)

Ze drukken dit mooi uit in een Venn-diagram van foutieve naar beschadigende informatie:

 

 

 

 

(bron: Information Disorder, 2017)

Voorbeeld: hoax ‘Andrea Wilson’ ontleed

Laten we terug gaan naar het hoax-bericht via Facebook Messenger over Andrea Wilson. Ik wil het nepbericht met je ontleden zodat je ziet hoe je zo’n hoax kunt herkennen. Dat doe ik zin voor zin en veralgemeniseer dit, zodat je makkelijker een hoax kunt herkennen. En zodat je erachter komt wat een hoax met iemand doet.

I got a message from you or it shown on your wall here.

  • Opmerkelijk: het is een Engelstalig bericht. Check bij jezelf hoeveel Engelstalige vrienden je hebt. Heb je er geen of heel weinig, dat gaat je eerste alarmbel af. Ook als het bericht spellings- of grammaticale fouten bevat, kun je alert zijn.
  • Tweede alarmbel: als je het bericht zelf stuurt, kan de ontvanger denken dat jij de schrijver van het bericht bent. (Zou je in het Engels naar Nederlandse vrienden schrijven?… vast niet altijd)
  • Derde alarmbel: er ontbreekt een datum en er is geen bron.

Please tell all the contacts in your messenger list not to accept friendship request from
Andrea Wilson.

  • Oproep tot actie: je wordt gevraagd het bericht naar al je contacten te sturen. Dat is een typische alarmbel dat je te maken hebt met een hoax, die als doel heeft een zo breed mogelijke verspreiding. Vraag jezelf af waarom iedereen dit bericht moet weten. Check of je Andrea Wilson (of een andere naam) kent, of die persoon wel bestaat (check andere
    bronnen). Wat zou het doen met jou als jij Andrea Wilson bent?
  • Soortgelijke voorbeelden: ‘Deel dit met al je vrienden’. ‘Deel niet, maar kopieer en plak dit bericht op ieders tijdlijn’.

She is a hacker and has the system connected to your Facebook account. If one of your contacts
accepts it, you will also be hacked, so make sure that all your friends know it.

  • Nieuwe alarmbel. Hier wordt gesuggereerd dat er iets kan, wat je zelf misschien niet begrijpt. Sowieso schrikt het woord ‘hacker’ en ‘gehackt worden’  al erg af. De bedoeling van dergelijke zinnen is om je angst te bezorgen, en vanuit die emotie het bericht door te sturen. Let wel: angst is nooit een goede raadgever.
  • Soortgelijke voorbeelden: verwijzen naar een  autoriteit (‘Belangrijke informatie van de ambassadeur’, ‘De Verenigde Naties hebben besloten’, ‘Microsoft weet dit’)

Thanks.

  • Weer een alarmbel. Altijd aardig natuurlijk als je persoonlijk wordt bedankt. Dat streelt jouw gemoed. Schakel in dit soort gevallen je gevoel even uit.
  • Uit dezelfde bundel: ‘Dit is mij laatst overkomen’, ‘Wat fijn dat ik jou kan spreken’

Forwarded as received.  Hold your finger down on the message. At the bottom in the middle it will say forward. Hit that then click on the names of those in your list and it will send to them

  • Nog een alarmbel. Hier krijg je een exacte instructie wat je moet doen. Verzenders van hoaxberichten willen optimaal resultaat. Dan helpt het jou als je niet hoeft na te denken, maar dat je precies krijg te horen wat je moet doen. Dat niet hoeven na te denken, geeft een extra zetje om de hoax verder te distribueren.

THIS Is REAL

  • En een laatste alarmbel als klapper. Het is echt, in hoofdletters. Om je toch nog over te halen
  • Soortgelijke voorbeelden: ‘Waarschuwing’, ‘Pas op!!!!’, ‘OPGELET!’, ‘Geen grap!’

 

Andrea Wilson? Bestaat ze wel? Jazeker!

Andrea Wilson bestaat echt. Haar volledige naam is Andrea Wilson Woods, ze woont in Birmingham, Alabama (V.S.) en zij is gecertificeerd coach, schrijver, spreker en initiatiefnemer van een stichting tegen leverkanker, nadat ze haar jongere zus daardoor verloor.

Ze is bovendien slachtoffer van cyberbulling. Hier is dus niet alleen sprake van zomaar een hoax.

Wil je weten wat het bericht over haar deed, lees dan haar uitgebreide blog waarin ze vertelt hoe ze het slachtoffer werd van cyberbullying. Ze besluit haar Facebook-vrienden te informeren en kreeg uiteenlopende reacties. Van scheldkannonades, ongeloof tot support. Een paar voorbeelden? Wilson deelt haar reacties in meerdere groepen in. Lees en huiver:

‘Questioners’

  • Sorry don’t trust u
  • Who are you really?
  • Iv just read it as well all the ways from ireland .there are so many with ure name i dont know who to believe

‘Meanies’

  • You are a hacker Bitch
  • Well kiss my ass I don’t belive it another scammer

‘Tattletales’

  • I Receive In My Messenger Not Accept Andrea Wilson is Hacker, , One BG Send Me

‘Apologists’

  • Please accept my apologies. Cause I also rumoured the news
  • Sorry. I got the message without checking your posts I also Forwarded it. Am sorry

‘Rationalists’

  • I just got a message saying hacker. I like to go to resources before I share false information.
  • I am so glad I looked you up before I shared false information.
  • Don’t know how this bullsh#t end up in Fiji I to just received this message. I always look up the person. I’m sorry that your going through this. To the person who’s doing this.. Get a freaking life you Weirdo!!

Het verhaal van Wilson is een must-readHaar conclusie: trust but verify, zoals de Amerikaanse president Ronald Reagan al in de jaren 80 aangaf in zijn relatie met de Sovjet-leider Michail Gorbatsjov:

 

Hoe kun je een hoax herkennen?

Het ‘Andrea Wilson’-bericht is een gevaarlijke combi van een hoax en cyberpesten. Maar niet voor iedereen is een hoax even gemakkelijk te herkennen, anders zag internet er wel anders uit. Daarom enkele tips zodat je een hoax kunt herkennen:

Tip 1: Ga nooit gelijk tot actie over
In veel hoaxberichten wordt gevraagd het bericht door te sturen. Waarom zou je dat gedachteloos gelijk willen doen? Gebruik niet gelijk de verzendknop. THINK FIRST.

Tip 2: Check meerdere bronnen
Er zijn genoeg plekken op internet die hoaxes melden. Als je een bericht hebt gekregen, controleer dan bijvoorbeeld:

Check bij voorkeur niet 1 hoaxmelder, maar meerdere. Wees dubbel alert.

Tip 3: Ga googelen

Kopieer de hele tekst van het bericht en plak die als zoekopdracht in Google. Dan vind je meestal verwijzingen over het (waarheidsgehalte van het) bericht. Vind je niets, kopieer dan de eerste of eerste twee zinnen.

Ik deed dat met Andrea Wilson. Snopes begon erover te schrijven in 2009 (!), met allerlei varianten van het bericht. De basisopbouw was altijd hetzelfde:

  • Niet {lezen / openen / reageren op / deelnemen}
  • een {e-mail / sms / vriendschapsverzoek /}
  • verzonden door {echte naam / e-mailadres /
    schermnaam}!
  • Als u dat doet, {u / uw computer / uw
    Facebook-account / iedereen op uw contactenlijst / uw kinderen}
  • dreigt het slachtoffer te worden van een
    {seriemoordenaar / computervirus / hacker / roofdier}.

Tip 4: wees alert op satirische nieuwswebsites

De Speld , Nieuwspaal en De Gladiool zijn satirische nieuwswebsites. Ze hebben geen kwaad in de zin, maar toch zijn er mensen die denken dat ze waarheden verspreiden. Niet dus.

Tip 5: Wees alert op haatblogs en websites met complottheorieën

Internet is een vrij toegankelijk platform. Je kunt je eigen ideeën uiten en iedereen vertrouwen of wantrouwen die je maar wil. Complottheorieën kunnen daardoor makkelijker worden verspreid. En dat gaat makkelijker dan in de tijd van de moord op John F. Kennedy (lees maar eens de Kennedy Assasination Home Page) of UFO’s.

‘Plotters’ willen graag weten wie er profiteert van een bepaalde uitkomst, en gaan ervan uit dat elke gebeurtenis het gevolg is van een opzettelijke actie. (Maar volgens mij gebeuren veel zaken door een menselijke fout, of per ongeluk). Voordeel is dat deze mensen kritisch kijken, maar vaak leidt dat tot een verkeerd beeld, zegt Daniel Cohnitz, theoretisch filosoof aan de Universitiet Utrecht die onderzoek doet naar het fenomeen samenzweringstheorieën in deze tijd van ‘alternatieve feiten’.

Complotten zijn de overtreffende trap van nepnieuws, schrijft NRC in september 2018 in een onderzoek naar alternatieve feiten en complotwebsites.

Bekende plotter-websites zijn:

Tip 6: Gebruik je gezond verstand

Als er in een nepbericht iets heel erg moois of extreems wordt beloofd, is het meestal niet waar. Dus wees niet goedgelovig als je weer eens de nieuwste iPhone, 10.000 euro wint bij een bingo, een elektrische auto of wat dan ook. Gebruik ook je gezond verstand bij opruiende berichten over asielzoekers, vluchtelingen, rellende Syriërs of andere schreeuwerige, scapegoat-achterige berichten.

Tip 7: Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden

Andrea Wilson werd door dit nepbericht slachtoffer van cyberbullying. Zou je zelf een soortgelijke nare ervaring willen? Nuff said.

Contact opnemen

Meer weten? Neem contact op met communicatieadviseur Eric van den Berg. Graag maak ik kennis met jou om een succesvolle communicatieaanpak voor jouw organisatie te bespreken.

Particuliere vragen beantwoorden we niet.

Bel tijdens kantoortijden 06-34009124, mail naar hallo@isimedia.nl of ga door naar het contactformulier.

Eric van den Berg

Meer weten?

Wij helpen graag jouw zinnige organisatie verder. Maak snel een vrijblijvende afspraak.

 

Neem contact op

Nieuw op ISI Media: